Κλειδί 1: Γνωρίζω τον εαυτό μου.
“Γνώθι σαυτον”, έλεγε ο Σωκράτης. Είναι ο πρώτος κανόνας για μια καλή αυτοεκτίμηση. Αφορά τον τρόπο που εμείς βλέπουμε τον εαυτό μας, αλλά και την εικόνα που προβάλλουμε στους άλλους. Δεν σας προτείνουμε να αρχίσετε να ανιχνεύετε τον εαυτό σας αλλά να γνωρίσετε τις πραγματικές σας δυνατότητες και τα όριά σας. Σύμφωνα με τους κανόνες τις ψυχοθεραπείας, κάθε άνθρωπος έχει τέσσερις βασικούς χώρους αυτογνωσίας.
Ο “κρυφός χώρος” περιλαμβάνει αυτά που γνωρίζεται εσείς για τον εαυτό σας και οι άλλοι αγνοούν. Ο “άγνωστος χώρος” περιλαμβάνει όλα όσα δεν έχει εκδηλώσει κάποιος. Πρέπει να μετατρέψουμε τον κρυφό μας χώρο σε εξωτερικό. Πρέπει δηλαδή να μην διστάζουμε να εκφράζουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας.
Κλειδί 2 : Αποδέχομαι τον εαυτό μου
Αφού γνωρίσουμε τον εαυτό μας καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε τα ελαττώματα και τα όριά μας. Πιστεύουμε συχνά πως, για να είναι καλή η αυτοεκτίμηση μας πρέπει να είμαστε άνθρωποι χωρίς ελαττώματα. Όμως αυτό που έχει σημασία είναι να τα αποδεχόμαστε και να προσπαθούμε να τα αλλάξουμε. Υπάρχουν άνθρωποι που τα αποδέχονται και άλλοι που νοιώθουν μεγάλη ντροπή. Το αίσθημα της ντροπής συνήθως είναι αυτό το οποίο κάνει ένα απλό ελάττωμα να εξελιχθεί σε κόμπλεξ. Συνήθως τα ντροπαλά άτομα σωπαίνουν να αποτραβιούνται στη γωνία τους. Να ξέρετε πάντως, όταν αποφασίσετε να μιλήσετε σε κάποιον που εμπιστεύεστε για το πρόβλημά σας, το έχετε ήδη κατά μεγάλο μέρος θεραπευτεί.
Κλειδί 3 : Να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου
Χρησιμοποιούμε συχνά τεχνάσματα για να ξεγελάμε τον εαυτό μας και να προστατέψουμε την αυτοεκτίμησή μας. Συχνά όταν δεν ομολογούμε ότι φοβηθήκαμε, στεναχωρηθήκαμε, ότι θυμώσαμε το κάνουμε για λόγους κοινωνικού κονφορμισμού. Αποφεύγουμε να εκδηλώσουμε τα αληθινά μας συναισθήματα για να διαφυλάξουμε την αξιοπρέπειά μας. Μπορεί να χρειαστούν αρκετοί μήνες προσεκτικής δουλειάς ώσπου να τολμήσει κάποιος να εκφράσει αυτό που πραγματικά τον βασάνιζε.
Κλειδί 4 : Να περάσουμε στη δράση
Η δράση μας αποτελεί άσκηση για την διατήρηση της αυτοεκτίμησής μας. Οπωσδήποτε κάποιες σημαντικές επιτυχίες ενδυναμώνουν την αυτοεκτίμησή, δεν έχουμε όμως κάθε μέρα επιτυχίες. Παρ’ όλα αυτά, πολλές είναι οι ευκαιρίες που προσφέρει η καθημερινή μας ζωή για να βελτιώσουμε την αυτοεκτίμησή μας. Για ν’ αλλάξουμε λοιπόν μία κατάσταση, είναι απαραίτητη η δράση. Πρέπει όμως, πρώτα εμείς να αλλάξουμε στάση. Δεν αρκεί να προσδοκούμε αλλαγή. Χωρίς συγκεκριμένη δράση, δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε την αυτοεκτίμησή μας. Και η παραμικρή δράση θα επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα από το να επαναπαυτούμε στις καλές προθέσεις μας. Κάθε απόφαση μας για αλλαγή πρέπει να συνοδεύεται από δράση: να κάνουμε το τηλεφώνημα που πρέπει, να γράψουμε το γράμμα που πρέπει, να πάμε εκεί που χρειάζεται.
Κλειδί 5: Να σιωπήσει ο “εσωτερικός κριτής”
“Εσωτερικό κριτή” ονομάζουμε τις αρνητικές σκέψεις που κάνουμε εκ των προτέρων για τον εαυτό μας. Συχνά είναι ο απόηχος όσων μας έλεγαν οι γονείς μας όταν ήμασταν μικροί. Η εσωτερική κριτική μπορεί να γίνει πριν από τη δράση (“Για πιο λόγο να το επιχειρήσω, αφού δεν θα γίνει τίποτα”) ή μετά τη δράση(“Απέτυχα παταγωδώς” , “Δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα”, “Δεν αρκεί αυτό που έκανα”).
Το πρώτο που πρέπει να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε τον “εσωτερικό κριτή” είναι να αναγνωρίσουμε την παρουσία του. Έτσι θα καταλάβουμε ότι οι δυσκολίες δεν οφείλονται μόνο στο έργο που έχουμε αναλάβει, αλλά και στο επίπεδο που βρίσκεται η αυτοεκτίμησή μας.
Η δεύτερη κίνηση είναι να δούμε αν οι σκέψεις που κάνουμε όταν αναλαμβάνουμε κάποια δράση είναι βοηθητικές για εμάς. Καλό θα είναι λοιπόν να ρωτάμε κάθε φορά τον εαυτό μας :“ Η σκέψη αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα; Με βοηθάει να νιώσω καλύτερα; με βοηθά ν’ αντιμετωπίσω σωστά την κατάσταση; Θα με βοηθήσει να το αντιμετωπίσω καλύτερα την επόμενη φορά;”
Κλειδι 6: Ν’ αποδέχεσαι την αποτυχία
“Η αποτυχία είναι κομμάτι της νίκης”. Τη φράση αυτή την είχε πει ο διάσημο ορειβάτης Έρικ Εσκοφιέ. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να αγαπά την αποτυχία, αυτό ισχύει για όλους. Όταν όμως καλείσαι να αλλάξεις τρόπο συμπεριφοράς, πρέπει να περάσεις σε δράση, επομένως μπορεί και να αποτύχεις. Πολλές φορές μάλιστα ο ψυχοθεραπευτής “περνά” τον ασθενή από “τεχνητό”τεστ αποτυχίας, προκειμένου να ξεπεράσει τον φόβο του, αντί να προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποφύγει την επώδυνη δοκιμασία.
Σας δίνουμε ορισμένες πρακτικές συμβουλές:
Να μην βλέπετε τα πράγματα άσπρο- μαύρο. Το κάνουν συχνά όσοι διστάζουν να αναλάβουν δράση. Δεν βλέπουν ότι υπάρχει μια ενδιάμεση κατάσταση, ανάμεσα στο θρίαμβο και στην καταστροφή. Επειδή καταλαβαίνουν ότι δεν τους περιμένει θρίαμβος, σκέφτονται αμέσως την καταστροφή. Καλό είναι λοιπόν, να θέτουμε κάποιες διαβαθμίσεις στην αντίληψή μας όσον αφορά την αποτυχία.
Να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν γνώρισε ή δεν γνωρίζει, ή δεν θα γνωρίσει μια αποτυχία. Η στάση της κοινωνίας απέναντι στην αποτυχία είναι λίγο υποκριτική. Πανηγυρίζουν για τις επιτυχίες και ξεχνούν τις αποτυχημένες προσπάθειες που προηγήθηκαν . Ορισμένοι άνθρωποι λοιπόν καταλήγουν στο συμπέρασμα πως “κάποιοι” δεν αποτυγχάνουν ποτέ. Όλοι όσοι επιτύχουν σε κάτι, γνωρίζουν πολύ καλά ότι, στις πρώτες τους προσπάθειες, είχαν αποτύχει.
Να διδασκόμαστε από τις αποτυχίες μας. Να θεωρούμε μια αποτυχία ως μια κατάσταση που παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για μας και όχι ως ένδειξη ανικανότητας. Αν μπορέσετε να την αντιλαμβάνεστε κατ’ αυτό τον τρόπο, τότε κάθε αποτυχία θα γίνεται σκαλί που σας φέρνει ολοένα πιο κοντά στην επιτυχία.
Κλειδί 7 : Εκδηλώνουμε τη θέλησή μας
Εκδηλώνω τη θέλησή μου σημαίνει ότι μπορώ να εκφράσω ελεύθερα τη σκέψη μου, τις επιθυμίες μου, τα συναισθήματά μου, σεβόμενος βέβαια τις αντίστοιχες ελευθερίες του άλλου. Να μπορώ να λέω “όχι” χωρίς να γίνομαι επιθετικός, να ζητώ κάτι χωρίς να λέω “συγγνώμη”, να απαντώ ήρεμα σε κάποια παρατήρηση.
Οι πρώτες έρευνες που έγιναν στη δεκαετία του ’60 έδειξαν πως, όταν εκφράζουν ανοιχτά τη θέλησή μας, εκτός του ότι αποκτάμε αυτό που επιθυμούμε και οι άλλοι μας σέβονται, νιώθουμε καλύτερα εμείς οι ίδιο και η αυτοπεποίθησή μας ανεβαίνει. Το να εκφράζουμε τη θέλησή μας υποδηλώνει αυτοσεβασμό. Αναγνωρίζουμε ότι έχουμε δικαιώματα, αποδεχόμαστε και την πιθανότητα να ενοχλήσουμε κάποιον, να μη γίνουμε αποδεκτοί. Γι’ αυτό και δυσκολεύονται τόσο πολύ τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση να εκφράσουν τη θέλησή τους, φοβούνται την απόρριψη.
Κλειδί 8: Αισθάνεσαι πως είσαι σαν όλους τους άλλους ανθρώπους.
Είναι μια στάση που βοηθά πολύ την αυτοεκτίμησή μας. Νιώθουμε τους άλλους κοντά μας, κι εκείνοι μας εκτιμούν. Μας επιτρέπει, επίσης, να εκφραζόμαστε ελεύθερα. Οι άλλοι ακούν ευκολότερα τις απόψεις μας, εφόσον κι εμείς ακούμε τις δικές τους.
Συχνά τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση δίνουν πέραν του δέοντος προσοχή σ’αυτά που λένε οι άλλοι, σε σημείο να ξεχνούν τις δικές τους ανάγκες και το συμφέρον τους. Προσπαθούν, ασυνείδητα, να “εξαγοράσουν” την αποδοχή των άλλων, με το να τους δίνουν ιδιαίτερη προσοχή.
Κλειδί 9: Να στηρίζεσαι στους άλλους
Όταν μιλάμε για στήριξη εκ μέρους των άλλων, εννοούμε τις σχέσεις μας με τους άλλους και τη βοήθεια που μας δίνουν. Είναι σημαντικός παράγοντας για την αυτοεκτίμησή μας. Τέσσερις είναι οι βασικοί τρόποι στήριξης που παρέχουν οι άλλοι, όπως λέει η ψυχολογία : στήριξη με την εκτίμησή τους, συναισθηματική στήριξη, έμπρακτη στήριξη, στήριξη με πληροφόρηση. “Τρέφει” την αυτοεκτίμηση μας με δύο τρόπους : νιώθουμε πως μας αγαπούν, νιώθουμε πως μας βοηθούν.
“Γνώθι σαυτον”, έλεγε ο Σωκράτης. Είναι ο πρώτος κανόνας για μια καλή αυτοεκτίμηση. Αφορά τον τρόπο που εμείς βλέπουμε τον εαυτό μας, αλλά και την εικόνα που προβάλλουμε στους άλλους. Δεν σας προτείνουμε να αρχίσετε να ανιχνεύετε τον εαυτό σας αλλά να γνωρίσετε τις πραγματικές σας δυνατότητες και τα όριά σας. Σύμφωνα με τους κανόνες τις ψυχοθεραπείας, κάθε άνθρωπος έχει τέσσερις βασικούς χώρους αυτογνωσίας.
Ο “κρυφός χώρος” περιλαμβάνει αυτά που γνωρίζεται εσείς για τον εαυτό σας και οι άλλοι αγνοούν. Ο “άγνωστος χώρος” περιλαμβάνει όλα όσα δεν έχει εκδηλώσει κάποιος. Πρέπει να μετατρέψουμε τον κρυφό μας χώρο σε εξωτερικό. Πρέπει δηλαδή να μην διστάζουμε να εκφράζουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας.
Κλειδί 2 : Αποδέχομαι τον εαυτό μου
Αφού γνωρίσουμε τον εαυτό μας καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε τα ελαττώματα και τα όριά μας. Πιστεύουμε συχνά πως, για να είναι καλή η αυτοεκτίμηση μας πρέπει να είμαστε άνθρωποι χωρίς ελαττώματα. Όμως αυτό που έχει σημασία είναι να τα αποδεχόμαστε και να προσπαθούμε να τα αλλάξουμε. Υπάρχουν άνθρωποι που τα αποδέχονται και άλλοι που νοιώθουν μεγάλη ντροπή. Το αίσθημα της ντροπής συνήθως είναι αυτό το οποίο κάνει ένα απλό ελάττωμα να εξελιχθεί σε κόμπλεξ. Συνήθως τα ντροπαλά άτομα σωπαίνουν να αποτραβιούνται στη γωνία τους. Να ξέρετε πάντως, όταν αποφασίσετε να μιλήσετε σε κάποιον που εμπιστεύεστε για το πρόβλημά σας, το έχετε ήδη κατά μεγάλο μέρος θεραπευτεί.
Κλειδί 3 : Να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου
Χρησιμοποιούμε συχνά τεχνάσματα για να ξεγελάμε τον εαυτό μας και να προστατέψουμε την αυτοεκτίμησή μας. Συχνά όταν δεν ομολογούμε ότι φοβηθήκαμε, στεναχωρηθήκαμε, ότι θυμώσαμε το κάνουμε για λόγους κοινωνικού κονφορμισμού. Αποφεύγουμε να εκδηλώσουμε τα αληθινά μας συναισθήματα για να διαφυλάξουμε την αξιοπρέπειά μας. Μπορεί να χρειαστούν αρκετοί μήνες προσεκτικής δουλειάς ώσπου να τολμήσει κάποιος να εκφράσει αυτό που πραγματικά τον βασάνιζε.
Κλειδί 4 : Να περάσουμε στη δράση
Η δράση μας αποτελεί άσκηση για την διατήρηση της αυτοεκτίμησής μας. Οπωσδήποτε κάποιες σημαντικές επιτυχίες ενδυναμώνουν την αυτοεκτίμησή, δεν έχουμε όμως κάθε μέρα επιτυχίες. Παρ’ όλα αυτά, πολλές είναι οι ευκαιρίες που προσφέρει η καθημερινή μας ζωή για να βελτιώσουμε την αυτοεκτίμησή μας. Για ν’ αλλάξουμε λοιπόν μία κατάσταση, είναι απαραίτητη η δράση. Πρέπει όμως, πρώτα εμείς να αλλάξουμε στάση. Δεν αρκεί να προσδοκούμε αλλαγή. Χωρίς συγκεκριμένη δράση, δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε την αυτοεκτίμησή μας. Και η παραμικρή δράση θα επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα από το να επαναπαυτούμε στις καλές προθέσεις μας. Κάθε απόφαση μας για αλλαγή πρέπει να συνοδεύεται από δράση: να κάνουμε το τηλεφώνημα που πρέπει, να γράψουμε το γράμμα που πρέπει, να πάμε εκεί που χρειάζεται.
Κλειδί 5: Να σιωπήσει ο “εσωτερικός κριτής”
“Εσωτερικό κριτή” ονομάζουμε τις αρνητικές σκέψεις που κάνουμε εκ των προτέρων για τον εαυτό μας. Συχνά είναι ο απόηχος όσων μας έλεγαν οι γονείς μας όταν ήμασταν μικροί. Η εσωτερική κριτική μπορεί να γίνει πριν από τη δράση (“Για πιο λόγο να το επιχειρήσω, αφού δεν θα γίνει τίποτα”) ή μετά τη δράση(“Απέτυχα παταγωδώς” , “Δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα”, “Δεν αρκεί αυτό που έκανα”).
Το πρώτο που πρέπει να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε τον “εσωτερικό κριτή” είναι να αναγνωρίσουμε την παρουσία του. Έτσι θα καταλάβουμε ότι οι δυσκολίες δεν οφείλονται μόνο στο έργο που έχουμε αναλάβει, αλλά και στο επίπεδο που βρίσκεται η αυτοεκτίμησή μας.
Η δεύτερη κίνηση είναι να δούμε αν οι σκέψεις που κάνουμε όταν αναλαμβάνουμε κάποια δράση είναι βοηθητικές για εμάς. Καλό θα είναι λοιπόν να ρωτάμε κάθε φορά τον εαυτό μας :“ Η σκέψη αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα; Με βοηθάει να νιώσω καλύτερα; με βοηθά ν’ αντιμετωπίσω σωστά την κατάσταση; Θα με βοηθήσει να το αντιμετωπίσω καλύτερα την επόμενη φορά;”
Κλειδι 6: Ν’ αποδέχεσαι την αποτυχία
“Η αποτυχία είναι κομμάτι της νίκης”. Τη φράση αυτή την είχε πει ο διάσημο ορειβάτης Έρικ Εσκοφιέ. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να αγαπά την αποτυχία, αυτό ισχύει για όλους. Όταν όμως καλείσαι να αλλάξεις τρόπο συμπεριφοράς, πρέπει να περάσεις σε δράση, επομένως μπορεί και να αποτύχεις. Πολλές φορές μάλιστα ο ψυχοθεραπευτής “περνά” τον ασθενή από “τεχνητό”τεστ αποτυχίας, προκειμένου να ξεπεράσει τον φόβο του, αντί να προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποφύγει την επώδυνη δοκιμασία.
Σας δίνουμε ορισμένες πρακτικές συμβουλές:
Να μην βλέπετε τα πράγματα άσπρο- μαύρο. Το κάνουν συχνά όσοι διστάζουν να αναλάβουν δράση. Δεν βλέπουν ότι υπάρχει μια ενδιάμεση κατάσταση, ανάμεσα στο θρίαμβο και στην καταστροφή. Επειδή καταλαβαίνουν ότι δεν τους περιμένει θρίαμβος, σκέφτονται αμέσως την καταστροφή. Καλό είναι λοιπόν, να θέτουμε κάποιες διαβαθμίσεις στην αντίληψή μας όσον αφορά την αποτυχία.
Να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν γνώρισε ή δεν γνωρίζει, ή δεν θα γνωρίσει μια αποτυχία. Η στάση της κοινωνίας απέναντι στην αποτυχία είναι λίγο υποκριτική. Πανηγυρίζουν για τις επιτυχίες και ξεχνούν τις αποτυχημένες προσπάθειες που προηγήθηκαν . Ορισμένοι άνθρωποι λοιπόν καταλήγουν στο συμπέρασμα πως “κάποιοι” δεν αποτυγχάνουν ποτέ. Όλοι όσοι επιτύχουν σε κάτι, γνωρίζουν πολύ καλά ότι, στις πρώτες τους προσπάθειες, είχαν αποτύχει.
Να διδασκόμαστε από τις αποτυχίες μας. Να θεωρούμε μια αποτυχία ως μια κατάσταση που παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για μας και όχι ως ένδειξη ανικανότητας. Αν μπορέσετε να την αντιλαμβάνεστε κατ’ αυτό τον τρόπο, τότε κάθε αποτυχία θα γίνεται σκαλί που σας φέρνει ολοένα πιο κοντά στην επιτυχία.
Κλειδί 7 : Εκδηλώνουμε τη θέλησή μας
Εκδηλώνω τη θέλησή μου σημαίνει ότι μπορώ να εκφράσω ελεύθερα τη σκέψη μου, τις επιθυμίες μου, τα συναισθήματά μου, σεβόμενος βέβαια τις αντίστοιχες ελευθερίες του άλλου. Να μπορώ να λέω “όχι” χωρίς να γίνομαι επιθετικός, να ζητώ κάτι χωρίς να λέω “συγγνώμη”, να απαντώ ήρεμα σε κάποια παρατήρηση.
Οι πρώτες έρευνες που έγιναν στη δεκαετία του ’60 έδειξαν πως, όταν εκφράζουν ανοιχτά τη θέλησή μας, εκτός του ότι αποκτάμε αυτό που επιθυμούμε και οι άλλοι μας σέβονται, νιώθουμε καλύτερα εμείς οι ίδιο και η αυτοπεποίθησή μας ανεβαίνει. Το να εκφράζουμε τη θέλησή μας υποδηλώνει αυτοσεβασμό. Αναγνωρίζουμε ότι έχουμε δικαιώματα, αποδεχόμαστε και την πιθανότητα να ενοχλήσουμε κάποιον, να μη γίνουμε αποδεκτοί. Γι’ αυτό και δυσκολεύονται τόσο πολύ τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση να εκφράσουν τη θέλησή τους, φοβούνται την απόρριψη.
Κλειδί 8: Αισθάνεσαι πως είσαι σαν όλους τους άλλους ανθρώπους.
Είναι μια στάση που βοηθά πολύ την αυτοεκτίμησή μας. Νιώθουμε τους άλλους κοντά μας, κι εκείνοι μας εκτιμούν. Μας επιτρέπει, επίσης, να εκφραζόμαστε ελεύθερα. Οι άλλοι ακούν ευκολότερα τις απόψεις μας, εφόσον κι εμείς ακούμε τις δικές τους.
Συχνά τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση δίνουν πέραν του δέοντος προσοχή σ’αυτά που λένε οι άλλοι, σε σημείο να ξεχνούν τις δικές τους ανάγκες και το συμφέρον τους. Προσπαθούν, ασυνείδητα, να “εξαγοράσουν” την αποδοχή των άλλων, με το να τους δίνουν ιδιαίτερη προσοχή.
Κλειδί 9: Να στηρίζεσαι στους άλλους
Όταν μιλάμε για στήριξη εκ μέρους των άλλων, εννοούμε τις σχέσεις μας με τους άλλους και τη βοήθεια που μας δίνουν. Είναι σημαντικός παράγοντας για την αυτοεκτίμησή μας. Τέσσερις είναι οι βασικοί τρόποι στήριξης που παρέχουν οι άλλοι, όπως λέει η ψυχολογία : στήριξη με την εκτίμησή τους, συναισθηματική στήριξη, έμπρακτη στήριξη, στήριξη με πληροφόρηση. “Τρέφει” την αυτοεκτίμηση μας με δύο τρόπους : νιώθουμε πως μας αγαπούν, νιώθουμε πως μας βοηθούν.
